Pałac powstał na przełomie XVII i XVIII w. W I poł. XIX w. został przebudowany w stylu neoklasycystyczny. Od końca XVII w. należał kolejno do rodzin: Russockich, Jordanów, Humborgów, Klucki i Czeczów. Obecnie jest użytkowany przez instytucje kultury.
ciekawostki
Przy pałacu znajdują się dwie oficyny powstałe w I poł. XVIII w. Pełniły one funkcje mieszkalne dla służby i pracowników dworskich oraz gospodarcze z przeznaczeniem na kuchnię, pralnię, magiel, warsztat ślusarski oraz magazyny żywności i archiwum.
Park o powierzchni ok. 2 ha. założony w I poł. XIX w. Na terenie znajduje się fontanna, naturalny labirynt, lodownia, altana grabowa, aleja lipowa, polana. Rośnie tu ok. 480 drzew i krzewów. Najokazalszym drzewem jest platan – „Drzewo roku” 2012.
W skład zabudowań dworskich wchodziły: obora, stajnia, tzw. dom pod zegarem (budynek administracyjny z wieżą zegarową wyznaczająca czas pracy folwarku), kuźnia, spichlerz, browar oraz tartak. Obora mieściła hodowlę krów rasy czerwonej-polskiej.
Stodoła dworska pod św. Florianem (owczarnia) powstała ok. II poł. XVII w. Ma kształt czworoboku z dziedzińcem. Całość nakrywa dach kryty gontem. W ścianie południowej późnobarokowa brama wjazdowa, pierwotnie z rzeźbą św. Floriana we wnęce (obecnie w Izbie Historycznej im. A. Zubera). Własność prywatna.
W Dolnych Kozach przy ul. Przeczniej w rejonie skrzyżowania z ul. Chabrową znajdują się dawne zabudowania dworskiego folwarku dolnego. Mimo, że zabudowania folwarczne w tym rejonie istnieją w formie szczątkowej, to obszar ten nosi zwyczajową nazwę „Folwark”.
Teren u zbiegu ulic Beskidzkiej i Zamkowej według tradycji nazywany był „Starym Zamkiem”. Do 1936 r. znajdowały się tu resztki murów średniowiecznego budynku mieszkalnego. Prawdopodobnie była to siedziba, o charakterze obronnym, właścicieli Górnych Kóz.
Budynek ten został wybudowany ok. 1860 r. Pod koniec XIX w. i w dwudziestoleciu międzywojennym mieścił się tu Urząd Gminny. W latach 1989-2014 swoją siedzibę miała tu Gminna Biblioteka Publiczna w Kozach wraz z Izbą Historyczną im. Adolfa Zubera.
Budowę Domu Katolicko-Ludowego rozpoczęto w 1920 r. z inicjatywy Stowarzyszenia „Bratnia Pomoc”. Dom ukończono w 1924 r. Budynek stał się siedzibą dla wszystkich organizacji katolickich. Po II wojnie światowej w budynku uruchomiono stałe Kino „Marzenie”.
Murowany dom z II poł. XVIII w., początkowo zamieszkiwany przez rzemieślników dworskich (krawca, szewca, rzeźnika, cieślę, szynkarza). W II poł. XIX w. działała tu wytwórnia serów. Końcem XIX w. właścicielami domu była rodzina Borthów, która prowadziła tu piekarnię.
Secesyjna kamienica wybudowana przez kupca Tomasza Byrskiego w 1895 r. Przebudowana w 1908 r. Byrski prowadził tu sklep, wyszynk wódek, piwa i wina oraz w niedziele restaurację na piętrze. Po 1945 r. sklep przyjęła Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska".
Przed II wojną światową na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Bielskiej, Kościelnej i Krakowskiej znajdował się sklep prowadzony przez Wiktora Gronnera - żydowskiego kupca . W okresie okupacji hitlerowskiej Gronnerowie trafili do Auschwitz a ich dom zburzono.
Budynek powstał w poł. XIX w. i pełnił funkcję postoju poczty dyliżansowej. W 1892 r. z inicjatywy Baronowej Wilhelminy Czecz w budynku założono ochronkę dla dzieci, prowadzoną przez Siostry Zmartwychwstanki. Organizowane były tam przedstawienia, zabawy, kursy haftu.
Po I rozbiorze Polski władze austriackie rozpoczęły budowę dróg. Przez tereny Galicji poprowadzono trakt komunikacyjny zwany „cesarką”. Droga była gotowa w 1785 r. Przez teren Kóz „cesarka” biegnie na odcinku 5 km i nosi nazwy ul. Bielskiej i Krakowskiej.
Karczma "Pod Koniem" pojawia się po raz pierwszy w 1782 r. w spisie dworskich budynków. Po II wojnie światowej karczmę przejął Skarb Państwa. Dziś dawna karczma „Pod Koniem” jest główną siedzibą Domu Kultury w Kozach oraz licznych stowarzyszeń.
Budynek powstał pod koniec XVIII w. jako obiekt gospodarczy mieszczącej się tuż obok karczmy „Pod Koniem”. Mieściła się tu rozlewnia piwa oraz magazyn wódek. W później okresie działała tu także piekarnia oraz Urząd Gminy, który swoją siedzibę ma tu do dziś.
Kościół parafialny pw. śś. Szymona i Judy wybudowano w 1901 r. Jest połączenie stylów neogotyckiego i neoromańskiego według projektu Karola Steinhofera. Budowa kościoła trwała siedemnaście miesięcy i rozpoczęła się po rozbiórce starej drewnianej świątyni.
Ze względu na znaczne oddalenie Małych Kóz od kościoła parafialnego, mieszkańcy czynili starania o możliwość utworzenia ośrodka duszpasterskiego. W latach 80. w tymczasowej kaplicy-baraku odprawiano msze święte. Budowę rozpoczęto w 1990 r. a parafię erygowano w 1995 r.
W 1993 r. został poświęcony plac pod budowę kościoła w dzielnicy Kozy-Gaje. Prace budowalne rozpoczęły się w 1997 r. Nowa parafia otrzymała wezwanie Zesłania Ducha Świętego. Swym zasięgiem obejmuje dzielnice Kozy-Gaje i Kozy-Zagroda.
Powstanie plebanii datuje się na pocz. XVIII w. W jej obrębie znajduje się także stodoła, wozownia z XVIII w., Dom Katechetyczny im. Jana Pawła II. Naprzeciwko kościoła znajduje się również wikarówka wybudowana końcem lat 20. XX w.
Pierwotnym miejscem pochówku parafian ze wsi Kozy i Bujaków był teren wokół starego drewnianego kościoła. Ok. 1860 r. Gmina Kozy urządziła cmentarz na gruncie zakupionym w tym celu. Najstarszym nagrobkiem na koziańskim cmentarzu jest grób ks. Augustyna Brożka z 1866 r.
Kaplica cmentarna wybudowana została w 1890 r. przez Karola Korna jako grobowiec rodziny Czeczów. We wnętrzu znajduje się drewniany ołtarz a za nim schody prowadzące do podziemnej krypty, gdzie spoczywają członkowie rodziny dawnych właścicieli koziańskiego dworu.
W 1961 r. zawiązano Społeczny Komitet Budowy Strażnicy Pożarnej w Kozach. W lipcu 1966 r. oddano do użytku okazałą nową remizą jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego i Chrztu Polski. O.S.P. w Kozach jest najdłużej istniejącą organizacją społeczną w Kozach.
W 1936 r. oddano do użytku strażnicę dla drugiego plutonu OSP w przysiółku Kozy-Gaje. Zlokalizowano tam ręczną pompę strażacką na czterokołowym podwoziu. W I poł. lat 60. budynek sprzedano Gminnej Spółdzielni, która uruchomiła w nim sklep spożywczy.
Ochotnicza Straż Pożarna w Kozach powstała w 1890 r. Pierwszą remizę wybudowano w 1901 r., a w 1904 r. zakupiono konną sikawkę. Stara remiza służyła OSP do 1966 r., kiedy to oddano do użytku obecną siedzibę. Stary obiekt przeznaczono na sklep meblowy.
Początki zorganizowanych form uprawiania sportu w Kozach sięgają pocz. XX w. W 1955 r. powołano Ludowy Zespół Sportowy. W ramach LKS działały sekcje: piłki nożnej, tenisa stołowego, szachów, brydża sportowego, siatkówki dziewcząt, turystycznej, lekkoatletycznej, strzeleckiej.
Obecny budynek tzw. „starego przedszkola” to dawna Szkoła Ludowa z 1876 r. Państwowe Przedszkole rozpoczęło tam działalność dopiero w 1949 r. Tymczasową siedzibę miało także w Willi Grabowskich. Od 2018 r. główną siedzibą jest budynek przy ul. Akacjowej.
W poł. lat 30. XX w. borykano się z brakiem miejsca w istniejącym budynku dawnej Szkoły Ludowej. Do budowy szkoły przystąpiono w czerwcu 1935 r. Funkcjonowanie nowej szkoły przerwał wybuch wojny. W 1993 r. w rozbudowanej szkole otwarto Liceum Ogólnokształcące.
Szkoła Podstawowa nr 2 została wybudowana w 1962 r. w ramach akcji „Tysiąc szkół na tysiąclecie państwa polskiego”. W uroczystości otwarcia szkoły wziął udział ówczesny I sekretarz KW PZPR Edward Gierek. Szkoła otrzymała imię Stanisława Staszica.
Krzyż o wymiarach: 35m (wysokość) i 10,5m (szerokość), ustawiony został na szczycie Hrobaczej Łąki w 2002 r. jako upamiętnienie jubileusz dziesięciolecia istnienia Diecezji Bielsko-Żywieckiej. W miejscu krzyża do lat 90. XX w. znajdowała się drewniana wieża triangulacyjna.
Kamienna kapliczka z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej ufundowana w 1884 r. przez Juliusza Beinlicha nadleśniczego dóbr Kozy. Według podania jest to wotum za ocalenie przed wilkami. Nieopodal znajduje się także tzw. Źródełko Maryjne, odkryte ok. 1980 r.
Kapliczka „pod Panienką” powstała w 1908 r. z inicjatywy i fundacji Józefy Naglik. W 2000 r. figura Matki Bożej z kapliczka został ukoronowana koronami biskupimi. Kapliczka i jej otoczenie a także figura Matki Bożej nawiązują do miejsca kultu maryjnego w Lourdes.
Kamieniołom na zboczu Hrobaczej Łąki powstał z inicjatywy dworu Czeczów w latach 1910-1912. Od 1912 r. do początku lat 80. XX w. urobek na stację kolejową w Kozach przewoziła kolejka linowa o długości 2510 m. Kamieniołom eksploatowano do początku lat 90. XX w.
Na południowy wschód od kamieniołomu znajduje się niewielki zbiornik wodny zwany Wilczym Stawem. Staw służył prawdopodobnie jako miejsce hodowli pstrągów w gospodarstwie dworskim. Obok Wilczego Stawu utworzono współcześnie drugi, nieco większy zbiornik retencyjny.
Kolejka linowa powstała w 1912 r. Przewoziła ona urobek z kamieniołomu na odcinku 2510 m. W 1961 r. miał miejsce pożar dolnej stacji kolejki. Początkiem lat 80. XX w. kolejkę linową zlikwidowano, wprowadzając transport samochodami ciężarowymi.
Niewielkie wyrobisko, dzierżawione przez Habsburgów żywieckich, gdzie pozyskiwano rudę żelaza w poł. XIX w. Końcem XIX w. rodzina Frączkiewiczów ufundowała tu kapliczkę z obrazem Madonny z Dzieciątkiem, która dała początek idei budowy kościoła w Małych Kozach.
Staw „legioński” to wyrobisko po wydobyciu kamienia wapiennego. Nazwa stawu pochodzi od Legionów Polskich stacjonujących w Kozach w 1915 r. Piec „wapiennik” oraz kapliczka św. Barbary to ślady po przemysłowym wypale w wapna w Kozach.
W poł. 1944 r. na granicy Kóz i Lipnika władze niemieckie rozpoczęły budowę umocnień przed nadejściem Armii Radzieckiej. Na tzw. linię B2 rozlokowano liczne kochbunkry, czyli betonowe jednoosobowe stanowiska strzeleckie, z których kilka znajduje się na terenie Małych Kóz.
Przez Przełęcz Przegibek Beskidzie Małym przebiega granica administracyjna gmin Kozy i Wilkowice. Teren gminy Kozy obejmuje swym zasięgiem kultowy bar Gawra na Przełęczy. Przez Przełęcz Przegibek biegnie droga łącząca Bielsko-Białą z Międzybrodziem Bialskim.
„Starą drogą” to historyczny trakt biegnący przez Kozy na linii wschód-zachód. Według tradycji w 1683 r. przemaszerowały tędy wojska pod dowództwem hetmana Mikołaja Sieniawskiego idące z odsieczą pod Wiedeń. Kozy od wschodu graniczą z Kętami – granicę wytyczono w 1548 r.
W domu nr 45 na przełomie XIX i XX w. mieścił się posterunek żandarmerii austro-węgierskiej. Tu urodzili się: Romualda Reguła (ur. 1894 r.) wybitny malarz sądecki oraz Edward Reguła (ur. 1895 r.) żołnierz Legionów Polskich, oficer Wojska Polskiego zamordowany w Charkowie.
Dom nr 443 z 1907 r. W 1910 r. Franciszek Hołuj (1871-1927) otwarł tu rozlewnię piwa i restaurację. W budynku miał swoją siedzibę Związek Weteranów oraz Stowarzyszenie Byłych Wojskowych. W 1946 r. założona została tu Gminna Biblioteka Publiczna w Kozach.
Karczma „Pod Wołem” działała od II poł. XVIII w. aż do 1912 r. Nazwa karczmy pochodziła prawdopodobnie od przepędzanego tędy bydła. Po I wojnie światowej w budynku działał sklep prowadzony przez rodzinę Bugajskich.
Karczma dworska na granicy Kóz i Bujakowa powstała w 1828 r. Do karczmy przynależała także stodoła oraz kuźnia. W 1911 r. dwór sprzedał karczmę Franciszkowi Gabrysiowi z Bielan. Karczma „Na Flakach” była czynna do 1942 r. Po II wojnie światowej w karczmie zlokalizowany był sklep.
Karczma w Małych Kozach istniała już w 1786 r. W 1910 r. karczmę kupił od dworu Roman Fabia. Wcześniej prowadzili ją: karczmarz Schlesinger żydowskiego pochodzenia, rodzina Boguszów i rodzina Fisków. Karczma w Małych Kozach była czynna do 1943 r.
Młyn powstał w powstał w 1928 r i posiadał napęd spalinowy. Twórcą młyna był Niemiec Wojciech Sztukator. Młyn mógł wyprodukować 5 ton mąki na dobę. Wojciech Sztukator prowadził młyn w latach 1928-1938. Po II wojnie światowej młyn otrzymał napęd elektryczny.
W Dolnych Kozach u zbiegu potoków Pisarzówki i Kozówki funkcjonowały dwa młyny zbożowe napędzane siłą wody. Działały one w gospodarstwach pod numerami 101 i 152. Oba istniały już w XVIII wieku i działały: pierwszy do 194, a drugi do 1937 roku.
W poł. XIX w. na terenie wsi Kozy działało sześć młynów napędzanych siłą spiętrzonej wody, z czego trzy z nich to były „młyny pilne” czyli tartaki. Największy znajdował się przy dzisiejszej ul. Podgórskiej. Napędzany był wodą ze sztucznego zbiornika wodnego.
Dom z ok. 1805 roku. Na pocz. XIX wieku znajdowały się tu warsztaty tkackie. W 1819 r. mieszkali tu Michał Romański i Józef Honkisz – tkacze-sukiennicy. Wyrób sukna (tkanina wełniana) należał do ważnych gałęzi rzemiosła w rejonie Białej i Bielska w XVIII i XIX wieku.
W 1926 r. willę kupiła rodzina hrabiów Grabowskich. Grabowscy mieli troje dzieci: córki Joannę i Daisy oraz syna Krzysztofa. Krzysztof Grabowski był pierwszym Polakiem, który samotnie przepłynął Atlantyk. Od poł. lat 80. w willi działa Laboratorium Fotowoltaiczne PAN.
Linia kolejowa biegnąca przez Kozy relacji Bielsko-Kalwaria została wybudowana w 1888 r. Początkowo kolej miała omijać Kozy i prowadzić przez Wilamowice do Dziedzic. Zmianę planów podobno możemy zawdzięczać właścicielom majątku dworskiego w Kozach.
Końcem lat 40. XX w. we wschodniej części Kóz oddalonej ok. 3 km od centrum wsi, postanowiono utworzyć przystanek kolejowy. Budowę ukończono w lutym 1949 r. Przystanek otrzymał nazwę KOZY-ZAGRODA. Budynek przystanku istniał do rozbiórki w 2016 r.
Przystanek kolejowy Krzemionki znajduje się na trasie Bielsko-Biała – Kalwaria Zebrzydowska. Powstał w 1950 r. z inicjatywy mieszkańców obszaru Małych Kóz, Krzemionek oraz Hałcnowa i Lipnika. Budynek przystanku ze względu na zły stan techniczny rozebrano w 2005 r.
